وجه تسمیه شوشتر
يكي از زيباترين روايات در باب وجه تسمیه شوشتر ارتباط این شهرستان با ايزد آب آفرين ، تيشتر است. بگونه اي كه نام اين شهر مشتق شده از كلمه تيشتر دانسته اند. ايزد تير یا تیشتر يكي از ايزدان آب و باروري و هستي بخش ، گياهان و دامها و آدميان است. چون در ايام قديم ، شهرها را بر اساس شكل اشياء یا حيوانات می ساختند ،به همین دلیل شوشتر را به شکل اسب که نماد تیشتر است ساخته بودند.
آسیابها :
«آس» به سنگ مدوري كه براي خرد كردن غلات بكار مي رود گفته مي شود و «آس آب» يا «آسياب»، آسي است كه نيروي چرخش خود را از آب تأمين مي كند. از ديرباز استفاده از آسياب در ايران رواج داشته است.
نمونه كامل و بزرگي از به كارگيري نيروي آب براي چرخاندن آسياب ها را مي توان در «مجموعه آسيابها و آبشارهاي شوشتر» مشاهده نمود.
همچنين گفتني است در شوشتر آسياب به «آسيو» (Asyo) و مجموعه آسيابها به، «آسيووا»(Asyova) موسوم اند.
در «مجموعه آسيابهاي شوشتر» آسياب ها از نوع «تنوره اي»(پره اي) و «شيبي»(چرخي) بوده است.
الف.آسياب شيبي:
در اين نوع آسياب، آب توسط كانال هايي به درون يك مجموعه كه داراي شيب بسيار تند است سرازير مي شود. در قسمت انتهايي شيب، پره هاي آسياب قرار دارند كه شدت جريان آب باعث چرخيدن آنها مي گردد.
در آسياب شيبي بخاطر بهره گيري از تسمه، جهت تبديل نيروي چرخشي افقي به عمودي، استهلاك بالاست و نسبت به آسياب نوع تنوره اي مقرون به صرفه نيست. به همين دليل از رونق افتاده است.(آسيابهاي شيبي حول محور افقي مي چرخيده اند)
ب.آسياب تنوره اي
«آسياب تنوره اي»، آسيابي است كه چرخاب آن با فشار نيروي آبي كه در تنوره يا چال انباشته مي شود مي چرخد. در اين نوع آسياب آب از كانال با ارتفاع زياد وارد استوانه اي عمودي مي شود و در انتهاي حفره يك دريچه به قطر 30 الي 40 سانتيمتر قرار دارد كه بعد از خارج شدن آب از حفره با فشار به پروانه هاي «جَوَن» برخورد كرده و باعث چرخيدن آسياب حول محور عمودي مي شود.
برخي از اين آسياب ها در فصل پر آبي كارايي چنداني ندارند، زيرا سطح آب بالا آمده و مانع كار مي شود.
بخشهاي تشكيل دهنده آسياب تنوره اي:
1. «كانال سرآب»: وظيفه اين كانال انتقال آب از رودخانه يا كانال مادر به تنوره آسياب است. در اين كانال از مصالح مقاومي از جمله سنگ و ملات ساروج استفاده مي شود. در بخشهايي از «مجموعه آسيابها» كه يك «كانال سرآب»، آب مورد نياز چندين آسياب را تأمين مي كند، براي مواقع كم آبي توسط دريچه هاي تنظيم، فقط مسير يك آسياب باز نگهداشته مي شود. نيز در مواقع پرآبي، از آب زياد براي راه اندازي چندين آسياب استفاده مي شود. بهرحال در «مجموعه آسيابها» سعي شده از آبي كه در كانال سرآب قرار مي گيرد حداكثر استفاده برده شود.
2. «تنوره(Tanourah) يا برج آب»: آب «كانال سرآب» به اين محل مي ريزد كه به صورت استوانه اي عمودي و مدور شكل است. آب جمع شده درون تنوره از سوراخي به قطر 30 الي40 سانتيمتر كه در كف آن قرار دارد خارج مي شود.
3. «سنگهاي آسياب»: سنگهاي آسياب شامل دو بخش اند: سنگ آسياب زيرين و سنگ آسياب روئين. سنگ زيرين هميشه ثابت است و سنگ روئين توسط نيرويي كه «پَر» از طريق محور گردان به آن انتقال مي دهد مي چرخد.
4. «شافت فلزي يا بوزَن(Bozan)»: اين شافت رابط بين شافت چوبي، تسمه پروانه و سنگ روئين آسياب مي باشد. نيرو توسط اين محور گردان به سنگ آسياب انتقال داده مي شود. قطر اين شافت فلزي 3 الي4 سانتيمتر و طول آن 40 الي 50 سانتيمتر مي باشد.
5. «شافت چوبي يا مَغزيو(Maghzio)»: به عنوان ستون اصلي انتقال نيرو مي باشد كه شافت فلزي و پرها به آن متصل است.
6. «پروانه يا پَر(Paar)»: عامل تبديل انرژي پتانسيل آب به نيروي چرخشي، پَر يا پروانه آسياب مي باشد.
7. «شافت فلزي نوك تيز يا بلهيشر(Bahleshir)»: جهت اتصال بدنه اصلي شافت چوبي با سنرو انجام وظيفه مي نمايند.
8. «گلوله فلزي يا رُو(Roe)»: محلي است كه هميشه بلهيشر در آن قرار مي گيرد.
9. «سِنرُو(Senroe)»: جهت درگير كردن دو عدد سنگ انجام وظيفه مي كند. مانند كلاج ماشين.
10. «سنِر(Sener)»: «سنرو» در قالب بزرگتري به نام «سنِر» قرار دارد.
آسيابهاي موجود در مجموعه آسيابها و آبشارها
تعداد 32 آسياب در «مجموعه آسياب ها و آبشارها» موجود است كه برخي از آنها تخريب و تعدادي نيز مرمت شده اند. لازم به ذكر است، درحالي كه برخي از آسياب ها همنام هستند اما در محل هاي متفاوتي قرار دارند. نيز در برخي از ساختمان هاي آسياب ها بيش از يك آسياب قرار دارد.
سلام. استفاده کردم. زحمت کشیدی. ممنون.
پاسخحذفلطف داری عماد جان
پاسخحذفکیان جان من عکس با کیفیتش رو دارم. خواستی می دم بهت دفعه بعد که برگشتم!
پاسخحذف-----
کلا رفتی تو خط وبلاگ آموزشی؟
خیلی عالی بود کیان جان.واقعا عالی.
پاسخحذف